Deneme Süresi

Bu ay, sizinle çalışma hayatında doğru bilinen bir yanlışı paylaşacağım. Deneme süresi... Çalışma hayatında deneme süresi nedir, sigortalılık ile ilgili olarak işçi ve işveren açısından uygulamanın esasları ve sonuçları nelerdir? Tüm bunlardan bahsederek konuya açıklık getirmeye çalışacağım.

SİGORTALILIKTA DENEME SÜRESİ VAR MIDIR?

İşçi ile işveren arasında kurulan ilişkide gerek iş disiplini, gerek çalışma şartları ve gerekse de işle ilgili insani görev ve sorumluluklar açısından her iki tarafın da birbirlerini tanıma ve test etmeleri için belirli bir sürenin geçmesi gerektiği öngörülebilir. Bu sebeple, bazı işverenler deneme süresini yanlış değerlendirerek, işyerlerinde çalıştırdığı kişileri çalışmaya başladıklarında hemen sigortalı yapmamaktadırlar. Bunun nedeni olarak da, çalıştırdıkları kişilerin deneme sürelerinde olduğu mazeretini ortaya atmaktadırlar. Ne yazık ki, halk arasında da deneme süresinde ‘‘sigorta yapılmaz’’ anlayışı hâkimdir. Hâlbuki bu anlayış ve uygulama kesinlikle yanlıştır. 

İş Kanununda deneme süresi ne anlama gelmektedir?

Oysa, 4857 sayılı İş Kanununun 15. maddesi gereği işçi ile işveren arasında kurulan ilişkide deneme süresinin değerlendirebileceği hüküm altına almıştır. Maddeye göre; ‘‘Taraflarca (işçi ve işveren) iş sözleşmesine bir “deneme süresi” kaydı konulduğunda, bunun süresi “en çok iki ay” olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle “dört aya kadar” uzatılabilir. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine (belirli bir süre önce iş sözleşmesini bitirebilmek için öngörülen süre) gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir.’’

Bu sebeple; deneme süresinin en önemli uygulama alanı ihbar öneli (süresi) ve ihbar tazminatı müessesesidir denilebilir.  

Ancak deneme süresi içinde işçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır. 

Sigortalılar ne zaman bildirilir?

Görüldüğü üzere; İş Kanununda deneme süresi “işçinin işyerine ve işine uyum sağlayıp sağlayamayacağının anlaşılması için” öngörülmüştür. Deneme süresinin Sosyal Sigortalarda uygulama olanağının olup olmadığı ise, sigortalılar adına SGK’ya verilmesi gereken sigortalı işe giriş bildirgelerinin ne zaman verileceği sorusunda gizlidir. 

Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinin ne zaman verileceği hususu 5510 sayılı Kanunun 7. maddesinde izah edilmiştir. Buna göre; öteden beridir faal olan işyerlerinde çalışacak 4/a (SSK’lı) sigortalıları, sigortalılık başlangıç tarihinden en az bir gün önce, sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirmesi zorunludur. Yani işe başlamadan önce (özel durumlar hariç) sigortasının yapılması gerekmektedir. Kanun inşaat ve tarım işlerinde sigortalının işe başladığı gün sigorta bildirimi yapılmasına müsaade etmiştir. Zira bu sektörde işe giriş-çıkış çok hareketlidir. Bunun yanı sıra, Kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa göre işsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamu idarelerince yurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde Kuruma verilmesi halinde bu yeterli görülmüştür.

Sigortalılıkta deneme süresi olur mu?

Yukarıda belirttiğim üzere, sigortalılık kişinin işe başladığı gün başlar, sigortalılıktan kişi kesinlikle vazgeçemeyeceği gibi, sözleşmelerle de istisna tanınamaz. Yani sigortalılık zorunludur. Ve bu sebeple sigortalılıkta “halk arasında bilinen manasıyla” deneme süresi kesinlikle yoktur. 

Ancak ne yazık ki bazı kişiler İş Kanununda öngörülen deneme süresini sigortalılık için de geçerli olduğunu değerlendirmekte ve işe aldıkları işçilerin sigortalarını da bu sebeple yapmamaktadırlar. Hatta bunun için de genel olarak; “işe aldığım kişiyi beğenmezsem 10 gün sonra işten çıkartıyorum, 10 gün için onun sigorta işlemleriyle mi uğraşayım” serzenişinde bulunmaktadırlar. 

Burada, sigorta işlemlerinin uğraştırması ile ilgili serzenişten konuyu izah edecek olursak, ‘‘Aylık Prim ve Hizmet Belgeleri’’ hatta ‘‘Sigortalı İşe Giriş Bildirgeleri’’ internet üzerinden verilebilmektedir. Bu sebeple işveren işe aldığı işçisinin sigortasını oturduğu yerden, bilgisayarından Kurumun internet sitesine girerek bir “tık”la yapabildiği için sigorta işlemleri ile uğraşma bahanesi de geçerli değildir.